x-szperacz: Jedność Światła i Życia, czyli o formule "światło-życie".

Uwaga: Poniższa notka jest wyjściowa dla całego "oazowego x-szperacza". Dopiero jej dopowiedzeniem jest ""Foska" czyli znak przynależności i wyraz świadectwa" oraz pozostałe szperacze "Oaza: Moje inspiracje oazowe - w tym "oazowy szperacz"". W notce pokazuję szeroko pojęte tło symboliki oazowej i jej źródła.

Z A P R A S Z A M

Skrzyżowane greckie słowa ΦΩΣ-ΖΩΗ, będące zarówno nazwą jak i symbolem Ruchu Światło-Życie, mają swe korzenie u źródeł chrześcijaństwa. Znak ΦΩΣ-ΖΩΗ „fos-dzoe” (φωσ-ζωη) składa się z dwóch greckich słów: ΦΩΣ „fos” czyli światło [phi (Φ), omega (Ω) i sigma (Σ), co wymawia się Phos] i ΖΩΗ „dzoe” – życie [zeta (Ζ), omega (Ω) i eta (Η), co wymawia się Zoe. Słowa te wpisane są w formę krzyża. Ten znak w pierwszych wiekach chrześcijaństwa symbolizował Chrystusa. Można go znaleźć w katakumbach.

Sam znak graficzny powstał wśród syryjskich chrześcijan, najpóźniej w IV w. Jezus sam o sobie mówił: „Ja jestem światłością” (J 8,12) i „Ja jestem życiem” (J 11, 25). Ks. Blachnicki malował lub szkicował ten znak na swoich notatkach oraz w oficjalnych dokumentach Ruchu. Często dodawał ramę w kształcie krzyża greckiego lub wpisywał całość w literę omega (symbol Ducha Świętego). Ten znak jest równocześnie wyzwaniem dla członków Ruchu, by Chrystus stał się naszym światłem i życiem, tzn. by oddali Mu swoje życie, przyjęli Go jako jedynego Pana i Zbawiciela. W tym znaku jest również wyrażony postulat poddania się słowu Bożemu, tak żeby stało się ono słowem życia, by było wprowadzane w życie (zob. informacje na stronie oaza.pl "Znak Ruchu Światło-Życie"). „Znak „Fos-Dzoe" jest (...) znakiem Chrystusa i równocześnie wezwaniem dla nas do oddania się całą swą egzystencją Chrystusowi" (ks. F. Blachnicki).

Jedność wiary i życie z wiary.

Ruch Światło-Życie jako ruch posoborowej odnowy Kościoła, posiada szeroko pojętą duchowość chrześcijańską, która może się zaktualizować tylko we wspólnocie Kościoła. Jako synteza tej duchowości jawi się wpisany w znak krzyża symbol "Fos-Zoe", zawierający w sobie najbardziej podstawową zasadę życia chrześcijańskiego - jedność wiary i życia z wiary. Jest to też znak Chrystusa, w którego życiu najpełniej objawiło się światło miłości Boga i Jego zbawczego planu, dopełniającego się w Kościele. Jest on również wezwaniem do całkowitego oddania się Chrystusowi - Panu i Zbawicielowi, aby wraz z Nim - kierując się prawem życiodajnej śmierci - budować Kościół Żywy, poczynając od tego Kościoła, który jest w człowieku - za cenę umierania "starego człowieka". Dalej - poprzez wydanie siebie dla araci na wzór Ukrzyżowanego Pana i budowanie wspólnoty Kościoła przez nieustanne przekreślanie siebie, aż do zjednoczenia na wzór Maryi z Chrystusem w godzinie Krzyża - źródła życia dla całego Kościoła.

Znak "Fos-Zoe" jest również znakiem mocy, mocy Ducha Świętego, która dokonuje w człowieku tego, co dla jego naturalnych sił jest niemożliwe - sprawia w nim jedność światła i życia. Formuła Światło-Życie zawiera w sobie integralny i wszechstronny program wychowawczy Ruchu. Dążenie do osiągnięcia jedności światła i życia (światła wiary i życia z wiary) na różnych płaszczyznach (rozum, sumienie, słowo Boże, Jezus Chrystus i Kościół), zawiera w sobie dynamiczną i w bardzo prosty sposób wyrażoną zasadę przewodnią pedagogii nowego człowieka. Można też powiedzieć, że jest to znak dojrzałości chrześcijańskiej, wyrażającej się w wewnętrznej integracji w samym człowieku, pomiędzy sferą umysłu i poznania oraz woli i działania. Zasada „światło-życie” polega na wcielaniu słowa Bożego w życie, przeżywanie swojego zwyczajnego życia w sposób nadzwyczajny. Zakłada ona otwarcie się na światło słowa Bożego, nauczanie Kościoła, rekolekcje, życie sakramentalne, modlitwę liturgiczną, ascezę życia.

[Zob. Ks. F. Blachnicki, Ruch Światło-Życie jako pedagogia nowego człowieka, w: Charyzmat Ruchu Światło-Życie, Kraków 2010, s. 46 i 50 (www);
ks. F. Blachnicki, Światło-Życie. Katecheza I, w: Oaza Rekolekcyjna Diakonii Ruchu Światło-Życie. Katechezy. Kraków 2013, s.18-29.
numer pisma "Wieczernik" poświęcony formule światło-życie;
informacja ze oazy fos-dzoe;
informacje na stronach diecezjalnych Ruchu].

Ruch Światło-Życie

Idea zawarta w symbolu "Fos-Zoe" określa postawy członków Ruchu, ich sposób przeżywania modlitwy, liturgii oraz obecności w Kościele i w świecie. Jest równocześnie metodą - drogą, umożliwiającą realizację przedstawianych treści. Te dwa greckie słowa światło i życie splecione w kształcie krzyża stanowią właśnie znak Ruchu Światło-Życie. Popularnie bywa nazywany "foską". Znak ten, będący symbolem starochrześcijańskim, pojawił się w rekolekcjach oazowych w 1968 roku (jeszcze nie istniał wtedy ruch, odbywały się tylko rekolekcje). Datę podaję za kilkoma stronami oazowymi, wierzę na słowo.

W "Teczce ogólnej dla oaz wszelkiego typu" (wyd.II) z 1972 roku znajduje się jasne zalecenie, aby w każdej oazie była dekoracja, będąca streszczeniem idei przewodniej i programu Oazy. Ta dekoracja obok figurki Niepokalanej, otwartej księgi Pisma Świętego i Świecy Oazy ma zawierać "krzyż ze skrzyżowanymi literami greckimi "Fos-Dzoe" = Światło i Życie". Dalej czytamy: "Jest to symbol ruchu żywego Kościoła i zarazem Oazy. Wskazuje on Chrystusa, który jest Światłem i Życiem oraz na program życia chrześcijańskiego, który streszcza się w dążeniu aby światło /Ewangelia/ uczynić życiem, wcielić w życie" (str. 72).

5 stycznia 1975 r. ks. Blachnicki napisał oficjalny komunikat: „Otwieramy się na odnowę w Duchu Świętym”. Na oryginale tego dokumentu naszkicował znak Fos-Zoe, otoczony wielką Omegą, która symbolizuje Ducha Świętego. Odtąd ten znak towarzyszył wielu dokumentom ruchu. Od początku roku ruszyły też przygotowania do rekolekcji wakacyjnych, które miały być poświęcone w całości… Odnowie w Duchu Świętym. [Zob. "Prorok jak ogień"]

Podręcznik "Oazy Rekolekcyjnej Diakonii Ruchu Światło-Życie" (wyd.II, 1987) bardzo szeroko omawia rozumienie formuły "Światło-Życie". W pierwszym dniu prezentowana jest katecheza ks. Blachnickiego zatytułowana "Światło-Życie" (str. 25-36), gdzie ks. Franciszek wyjaśnia znaczenie i sens formuły. Niestety nie wspomina o tym, gdzie pierwszy raz się z nią spotkał. Wspomniane katechezy zostały wydane w niedawno w oddzielnej książce: "Oaza Rekolekcyjna Diakonii Ruchu Światło-Życie. Katechezy". A że tekstu jest dużo, nie będę katechezy przepisywał - lepiej skorzystać ze źródła.

W Liście z Boliwii, ks. Blachnicki wymieniając 10 podstawowych charyzmatów Ruchu, jako drugi wymienił "Charyzmat Światło-Życie, czyli charyzmat metody owocnego działania". Pisał tam: „Formuła Fos-Zoe, Światło-Życie, postulująca jedność poznania i działania w człowieku, wskazuje na prawdziwą wolność człowieka, która polega na dobrowolnym poddaniu się wymaganiom prawdy – w myśl słów Chrystusa: Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli (J 8, 32)”.

[Zob. Ks. F. Blachnicki, List z Boliwii, w: Charyzmat i wierność, Kraków 2003, s. 64].

Gdzie można zobaczyć "oazowe" foski?

W Krościenku na Kopiej Górce (Centrum Ruchu Światło-Życie) symbol ten znajduje się między innymi w kaplicy Chrystusa Sługi: ΦΩΣ jest umieszczone na ambonie zaś ΖΩΗ na tabernakulum. W tej samej kaplicy (na jej tyle) jest piękny witraż ze znakiem Ruchu. Drugim takim miejscem jest Figura Niepokalanej Matki Kościoła i umieszczone pod nią symboliczne źródełko z wypisanym ΖΩΗ. Oraz Namiot Światła, przed którym można zobaczyć ΦΩΣ. Symbol ten wpisany jest również w pięknie wykonany krzyż procesyjny, podstawy pod świece. Jest umieszczany na wielu stułach, ornatach, kielichach, koszulkach, witrażach, naklejkach, znaczkach, okładkach na Pismo Święte, woskowych świecach, znaczkach roku. Wiele "gadżetów oazowych", które można nabyć w Diakonii Słowa używa tego symbolu, jako znaczka Ruchu Światło-Życie. Jest on też oczywiście wpisany z znak Domowego Kościoła, jako gałęzi rodzinnej Ruchu oraz wspólnot czerpiących z charyzmatu Ruchu jak np. Wspólnota Najświętszej Maryi Panny Oblubienicy na Pustyni (choć strona http://www.napustyni.pl/ wydaje się być nowsza). Można go też znaleźć w licznych oazowych ośrodkach rekolekcyjnych np. w Bystrej [zdj.] (arch. krakowska), Maksymilianum w Bystrej [zdj.] (arch. krakowska), w Rzepedzi [zdj.] (arch. przemyska), w Łodzi [zdj.] (arch. łódzka). Choć nie we wszystkich ośrodkach byłem, to na zdjęciach w sieci widać foski np. na tabernakulach czy ścianach.

Krzyż procesyjny. Kopia Górka - Krościenko.

Kaplica Chrystusa Sługi - witraż. Kopia Górka - Krościenko.

Grób ks. Franciszka Blachnickiego. Dolny Kościół - Krościenko.

Namiot Światła. Kopia Górka - Krościenko.

Malowidła w jadalni. Kopia Górka - Krościenko.

Tablica przy wejściu do Centrum Ruchu. Kopia Górka - Krościenko.

Ornament ze strony częstochowskiej oazy.

Szukając źródeł

obecności znaczka w Ruchu?

Znaczek "foska wklejona w krzyż", w kształcie przypominającym dzisiejszą foskę, jest też dużo starszy, niż znak Ruchu Światło-Życie, choć nie od razu trzeba odwoływać się do starożytności. Jestem w posiadaniu książki, będącej harmonizacją tekstu czterech Ewangelii tj. "Życie Jezusa Chrystusa w opisie Ewangelistów" (przekład i komentarz ks. Eugeniusza Dąbrowskiego) wyd. przez Pallottinum w Poznaniu w 1957, gdzie ten symbol pojawia się jako ilustracja kilkanaście razy w różnych formach, w tym na stronie tytułowej oraz grzbiecie książki. Książkę ozdobił i opracował graficznie Antoni Gołębniak. Na końcu wyjaśnione są użyte symbole literowe i przy fosce jest napisane: "Słowa ΦΩΣ i ΖΩΗ - ŚWIATŁO i ŻYCIE, zestawione w graficzną forme krzyża wyrażają głęboką prawdę o usymbolizowanym w krzyżu Chrystusie - źródle światła i naszego życia. Znak ten przez swą formę i treść wyraża prawdę o najistotniejszych pragnieniach ludzkich w życiu doczesnym i wiecznym".

Biorąc pod uwagę małą ilość Biblii w tamtym czasie, oraz to, że Biblia Tysiąclecia (wersja oazowa) jeszcze nie istniała (nie sugeruję tu, że Ruch ma czy miał swoją własną wersję Biblii - nawiązuję do akcji "Milion Biblii dla Polski"), przypuszczam, że ks. Blachnicki i "starzy" oazowicze, właśnie z tej publikacji mogli zaczerpnąć foskę i umieścić ją wpierw w znaku lektorów a później naturalnie w znaku Ruchu (o czym piszę dalej). Ja swój egzemplarz dostałem i jest bardzo mocno sfatygowany, ale ponieważ na allegro widuję czasem ładne egzemplarze w przystępnej cenie, tak kupiłem kompletny egzemplarz, bo mój pierwszy nie miał np. okładki. I tak mam egzemplarz pokazowy, bo nawet kartki są w nim nieporozcinane.

Zapytałem telefonicznie ks. Chowańca z Krakowa, czy wie może skąd pojawił się ten symbol na oazach, czy czasem nie ze wspomnianej książki. Niestety nie był tego pewien, ale wspomniał, że w latach 70-tych miał w ręku jakąś książkę niemiecką, gdzie ten symbol był. A ponieważ ks. Blachnicki dużo czerpał z niemieckiej teologii (dużo czytał jak dochodził do siebie po obozach w czasie wojny), to może to jest trop.

Zatem po kolei foski ze wspomnianej publikacji:

foska na stronie tytułowej

Foska na str. 11 przed prologiem św. Jana (J 1,1-18)

Tak graficznie zaczynają się poszczególne rozdziały (ps. taki znaczek czasem pojawia się na hostiach)

ta jest umieszczona na str. 323 i odnosi się do powtórnego przyjścia Jezusa na świat
(Mt 24, 30-42; Mk 13, 26-32; Łk 21, 27-33)

Ta foska poprzedza fragment J 8, 12-20 (Światłość świata) s. 225

kolejna (s. 430) odnosi się do zakończenia (J 20, 30-31; 21,25) a nad nią jest umieszczony cytat 1Kor 13,8.

Najciekawsze dwie znajdują się na stronie 244 i 245  Jest to foska umieszczona  na krzyżu ankowym (i proszę tu nie doszukiwać się okultyzmu - na tyle książki w słowniku czytamy: "Krzyż ankowy - "crux ansata" - symbolizuje przede wszystkim Chrystusa, dawcę życia i łaski. Krzyżem ankowym pismo hieroglificzne wyrażało życie i plon. (...)"). Druga to napis "Jezus Chrystus jest naszym światłem i życiem" - ech - jak blisko stąd do oazy i pierwszego kroku - nieprawdaż?  - skany poniżej.

W książce pojawia się też rozciągnięta litera omega. W wyjaśnieniu na końcu czytamy "Graficzny uproszczony znak Ducha Świętego mający wyobrażać rozpostarte skrzydła" (s. 492). Wprawne oko odniesie go do omegi zarówno z krzyżyka warszawskiego jak i krzyża animatorskiego.  Przypadek? :D Raczej inspiracja.

Wspomniane grafiki po niewielkiej mojej obróbce naprawdę ładnie się prezentują.

Poniżej okładki tej pozycji wyd.1 z 1951 i wyd 2. z 1952. Obie pozycje są bez ilustracji.

Na marginesie jestem zaintrygowany osobą grafika p. Antoniego Gołębniaka (1917-1988). Będę musiał trochę o nim poszperać i popytać. W sieci znalazłem ex libris jego autorstwa z 1975 roku, a tam piękna i wymowna foska. Maryja - Matka Miłosierdzia - w konwencji Oblubienicy Ducha Świętego przytulająca literę Omega będącą Jego symbolem czy samego Jezusa, którego wyraża symbol Fos-Zoe. Naprawdę piękne to i głębokie w swej prostocie.

[  2018] Grafiki pana Antoniego Gołębniaka obecne są jeszcze w kilku książkach - niektóre powtarzają się w kilku. Między innymi w książce o. Augustyna Jankowskiego "Z rozważań nad Nowym Przymierzem" wydanej przez Wydawnictwo Pallotinum w 1958 roku, gdzie znak światło-życie opisany na krzyżu znajduje się na karcie tytułowej.

oraz licznie w pozycji "Słowo nad Słowami. Antologia poezji Starego Przymierza w przekładzie R. Brandstaettera", wydanej przez Księgarnię św. Wojciecha w 1964 roku.

Warto też z tym miejscu podać mini chronologię wydarzeń. W 1954 r. odbywają się pierwsze rekolekcje dla ministrantów w Bibieli. W Poznaniu w 1957 wydana została przez Pallottinum książka "Życie Jezusa Chrystusa w opisie Ewangelistów" (przekład i komentarz ks. Eugeniusza Dąbrowskiego) zawierająca powyższe ilustracje. Pozostałe dwie książki to 1958 i 1964. Znaczek światło-życie, wg źródeł oazowych, pojawia się na rekolekcjach w 1968 roku. W 1969 r. ruch oazowy przyjmuje nazwę: Ruch Żywego Kościoła (w 1972 mamy już na pewno metalowy znaczek "leiturgia, diakonia, martyria (oazowe znaczki)"); a w 1976 r. Ruch Żywego Kościoła przyjmuje nazwę: Ruch Światło-Życie. (za: www) Dopiero wtedy foska wpisana w charakterystyczny krzyż staje się znakiem tegoż Ruchu.

Robert Derewenda w artykuliku "Żywy Kościół" zamieszczonym w 195 nr Wieczernika pisze tak: Znak "fos-dzoe" bardzo szybko zadomowił się w ruchu oazowym stając się od roku 1967 znakiem lektorów. Symbolikę tych słów wyrażono również w centrum Ruchu na Kopiej Górce. W roku 1972 u źródła pod figurą Niepokalanej umieszczono napis "dzoe" a wyżej przy wejściu no Namiotu Światła napis "fos".

Jest to oczywiste nawiązanie do tego, co czytamy u ks. Blachnickiego w Godzinach Taboru (str 38, wyd. 1989):

"Wyniki tej pracy wskazały wielką owocność metody rekolekcji oazowych i zachęciły do wznowienia prób, tym razem z młodzieżą w wieku szkoły średniej - od roku 1963 dla dziewcząt i od roku 1967 dla chłopców. Był to czas rozpoczynającej się wielkiej odnowy liturgii w Kościele, po ukazaniu się soborowej Konstytucji o świętej Liturgii. Nieoczekiwane bogactwo soborowej wizji liturgii wpłynęło na pogłębienie i dopełnienie poszukiwań prowadzących do stworzenia w oazach zwartej pedagogii opartej na liturgii. Oazy wtedy stały się formą rekolekcji młodzieżowych zespołów służby liturgicznej: lektorów (chłopcy) i komentatorek oraz członkiń liturgicznych zespołów śpiewaczych, scholi (dziewczęta). Pojawił się wtedy - najpierw jako znak lektorów - symbol Fos-Zoe, symbol wyrażający postulat jedności słowa Bożego i życia poddanego wymaganiom słowa. Ten ideał wychowawczy służby liturgicznej  wnet rozwinął się jako zasada metodyczna całego ruchu, który potem przybrał jako nazwę samookreślenie: Ruch Światło-Życie".

Czyli wiemy jak foska trafiła do Ruchu. Ale dlaczego stała się znakiem lektorów i gdzie jeszcze można ten symbol znaleźć? O tym w dalszej części notki.

<><><>

Ks. Piotr Kulbacki wspomniał mi kiedyś o niemieckim podręczniku do katechezy z lat 50-tych, na którego okładce  jest foska. Taki egzemplarz jest w Carlsberg, choć nie wiadomo jak i kiedy się tam znalazł. Podręcznikiem tym jest "Licht und Leben" (Światło i Życie) autorstwa Walterscheid J. wydany w wydawnictwie Patmos w Düseldorfie w roku 1957. Dzięki uprzejmości ks. Piotra, który kiedy był w Carlsberg, zrobił dla mnie zdjęcie tych podręczników i mi je przesłał, poniżej umieszczam zdjęcie okładek i strony tytułowych. Może to kolejny trop, nawiązujący do środowiska odnowy biblijno-liturgicznej. :) Ale oczywiście powyższej ścieżki nie jestem pewien (nie wiem czy kiedykolwiek uda się precyzyjnie to ustalić - nikt tego nie notował). [ 2015]

W internecie znalazłem informacje i zdjęcia jeszcze starszych egzemplarzy tego katechizmu i tak w antykwariacie można było kupić: "Licht und Leben. Lehrbuch für den katholischen Religionsunterricht an höheren Schulen" autorstwa Junglas J. wydanego w wydawnictwie L. Schwann, Düsseldorf w 1927  oraz "Licht und Leben. Lehrbuch für den katholischen Religionsunterricht an höheren Schulen. Band IV." autorstwa Junglas J. wydanego w wydawnictwie L. Schwann, Düsseldorf w 1928 r oraz " autorstwa Junglas J. wydanego w wydawnictwie Patmos Verlag, Düsseldorf w 1955 r. [  2015]

Tworząc moją pierwszą foskę na komputerze, nawet nie przypuszczałem, że odtwarzam graficznie ten symbol :)

<><><>

Na marginesie dostałem też od ks. Piotra zdjęcie pocztówki zawierającej Madonnę Stalingracką. Wizerunek przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem, wykonany w wigilijną noc 1942 podczas bitwy stalingradzkiej, przez niemieckiego lekarza z batalionu zaopatrzenia 16. Dywizji Pancernej i zarazem pastora ewangelickiego, Kurta Reubera. Przedstawia skuloną Madonnę otuloną kocem wokół której widnieją napisy w języku niemieckim: "Licht. Leben. Liebe. Weihnachten im Kessel. Festung Stalingrad" (pol. "Światło. Życie. Miłość. Boże Narodzenie w kotle. Twierdza Stalingrad"). Podobno w czasie wojny działała też austriacka organizacja antyhitlerowska nazywająca się "Licht und Leben". Ale tu musiałbym więcej poszperać. [  2015]

Grób Piusa Parscha.

W temacie szukania korzeni obecności foski jako symbolu i znaku Ruchu warto sięgnąć do osoby Piusa Parscha (1884-1954) na którego grobie, w kościele św. Gertrudy w Klosterneuburgu koło Wiednia, ten znak się znajduje. Na skromnej płycie krypty jest umieszczone jego nazwisko i jedne z jego najbardziej umiłowanych symboli: PHOSZOE (Światło i Życie: symbol Słowa Bożego z Biblii i życia łaski z liturgii = Biblia i Liturgia). Jest on (jego osoba, dzieło, Ruch Liturgiczny) najbardziej prawdopodobnym źródłem inspiracji ks. Blachnickiego (w wielu miejscach taka sugestia wraca). To nie przypadek, gdyż często w swoich naukach i kazaniach Pius Parsch powracał do tego motywu z Ewangelii wg św. Jana. Ks. Blachnicki znając publikacje i myśl Piusa Parscha (wystarczy sięgnąć do czasopisma "Ruch Biblijny i Liturgiczny" z lat 60-tych), znał też wspomnianą symbolikę. Zresztą podobno sam o tym wspominał, że właśnie foska z grobu Parscha była tą pierwszą inspiracją. Oczywiście sama symbolika słów "światło" i "życie" oraz ich złożenie w formie krzyża jest dużo starsze niż "Ruch Liturgiczny" czy Ruch Światło-Życie. W Muzeum Papirusów w Wiedniu znajduje się fragment nakrycia stołu z ok. V wieku, gdzie wyraźnie znajduje się motyw "foski". Jedno wyjaśnienie natury technicznej: choć ta "foska" wygląda trochę inaczej, to jest to wynik pomieszania dużych i małych liter greckich. Jeśli uwzględni się, że ω=Ω i ς=Σ, wszystko staje się jasne. Niektórzy nawet twierdzą, że właśnie tutaj narodziła się idea, by Oazę tak nazwać i zaczerpnąć ten symbol.  Nie rozstrzygam tego - ale mamy już trzecią inspirację - wg mnie najbliższą prawdy.

Zresztą wspomniał o tym Ks. Abp Damian Zimoń, Metropolita Katowicki, 30 marca 2000 r. w homilii na Mszy św. z okazji przewiezienia szczątków ks. Blachnickiego do Polski. Powiedział tam: "Fos-Dzoe. Ta synteza pastoralna wydobyła z ducha Soboru Watykańskiego opierała się na dorobku prekursorów odnowy liturgicznej w Kościele, skupionych zwłaszcza w krajach języka niemieckiego. Dobrze ten język znał i zapewne był na grobie Piusa Parscha pod Wiedniem, gdzie umieszczono słowa FOS-DZOE" (zob. "http://www.archidiecezja.katowice.pl/wa/498-wa200003d").

Podobną "pewność" tej inspiracji znajdujemy w książce ks. Adama Wodarczyka, Prorok Żywego Kościoła. Czytamy tam na str 341 w 313 przypisie" Twórca Ruchu Światło – Życie spotkał się z tym znakiem za sprawą Piusa Parscha, zmarłego 11 II 1954 r. Na jego grobie w Klosterneuburgu umieszczony był symbol „FOS – ZOE” wpleciony w znak krzyża". Taki też kierunek w rozmowie podsunęła mi p. Dorota Seweryn.

Był często używany między innymi przez chrześcijan w Palestynie, Syrii, Libanie, Grecji, Egipcie, Nubii (dzisiejsza Etiopia), czyli tam, gdzie posługiwano się językiem greckim. 

Poza tym symbol ΦΩΣ i ΖΩΗ można znaleźć na krzyżu z czasów św. Cyryla i Metodego [IX wiek] (obecnie kopię takiego krzyża noszą animatorzy Ruchu w Czechach zob. http://www.archiwalna.oaza.pl/ i http://www.svetlo-zivot.cz/ (niestety po zmianach stron w 2020 linki nie są już aktualne). Ale zdjęcia ocalały.

Poniżej współczesne (nie oazowe) dewocjonalia:

W notce "Pochodzenie znaku światło-życie inspiracją do szukania źródeł jedności i głębi duchowości" dałem odnośnik do artykuliku "Pochodznie znaku ΦΩΣ-ΖΩΗ", który ukazał się w piśmie 163 nr Listu, w którym Maciej Münnich przybliża w zarysie, to o czym pisze na stronie. W artykuliku pojawiły się jednak zabytki, do których nie dotarłem. Na marginesie, miło mi, że moja strona i osoba, w tym artykuliku są wspomniane. :)

<><><>

W 2022 roku otrzymałem (mailowo od p. Marcina) to zrobione rok temu zdjęcie z Muzeum Watykańskich przedstawiające znak ΦΩΣ-ΖΩΗ opisany w notce. Autor zdjęcia napisał: "Niestety - w pośpiechu nie zrobiłem zdjęcia opisu, więc niestety nic więcej na jej temat nie wiem". Więc może ktoś, odwiedzając muzea dopełni opowieści. Myślę, że jest to wspomniany wyżej Rysunek 7.

<><><>

Foskę można znaleźć również na koronie Cudownej Piety Skrzatuskiej ( zob. http://www.archiwalna.oaza.pl/dokument.php?id=3402 ). (Niestety i tu po zmianach stron w 2020 linki nie są już aktualne). Ale znów zdjęcia ocalały.

Co ciekawe korona powstała przez 1988 roku, czyli przed koronacją figury, kiedy w sanktuarium byli salezjanie. Nie za bardzo udało się dowiedzieć o motywy i to, jak to się stało, że ta foska akurat tam się znalazła. Przypuszczalnie pojawiła się tam ze względu na grupy oazowe, które prowadzili salezjanie.

 W 2022 figura otrzymała nowe korony i na nich nie ma już znaczka.

 <><><>

Znak światło-życie jest również też na grobie Piusa Parscha 1884-1954 - prekursora odnowy liturgicznej - (zob. http://www.xah.katowice.opoka.org.pl/parsch.html ). O tym ostatnim piszę w oddzielnym akapicie, powyżej, ponieważ jest to najprawdopodobniejsze źródło inspiracji dla oazowego znaku [ 2015].

<><><>

Ciekawy jest też krzyż biskupi umieszczony na niemieckojęzycznej stronie: http://www.bistum-trier.de/.

<><><>

Taką też inskrypcję wymienia William Wright, Catalogue of the Syriac manuscripts in the British Museum (London 1870), str. 52, gdzie możemy przeczytać, iż skrzyżowane słowa ΦΩΣ i ΖΩΗ można znaleźć w syryjskich manuskryptach datowanych na ok. 294 rok.

<><><>

Ten znaczek znajduje się też jako ilustracja w książce do nauki języka greckiego autorstwa ks. Krzysztofa Bardskiego (str. 4, skan niżej). Inskrypcja znajduje się we francuskim Dictionnaire d'Archeologie et Liturgie. Ten przedwojenny słownik jest dostępny w Bibliotece Patrystycznej w Seminarium Warszawskim. Jest też on-line (link).

Jil-Anderin to stare Androna w północnej Syrii. Ilustracja pochodzi dokładnie z "Dictionnaire d'archéologie chrétienne et de liturgie. Tome septième, I-Jubilus", s. 2527-2533, Paris 1926. (link)

Ponieważ nie znam francuskiego, wspomogłem się tłumaczem google. Co zatem dowiadujemy się o przedmiocie? A to, że jest to "nadproże północnych drzwi południowego kościoła. W centrum dysk o średnicy 0.67m, zamknięty w gałęzi laurowej i zawierająca wytłoczony napis. Znaki mają od 0.12m do 0.16m wysokości i od 0.10m do 0.20m szerokości. Jest to dobrze znana formuła: φωσ-ζωη, „Światło, Życie„"

<><><>

Sam zaś znak wpisany w krzyż jak jest zaczerpnięty z tradycji bizantyjskiej, co jasno można wyczytać np. w książce Dorothea Forstner "Świat symboliki chrześcijańskiej" na str 92. Znak ten umieszczany był nad drzwiami chrześcijańskich domostw jako imię Boga, które miało im przynieść błogosławieństwo i ich chronić.

 Symbol ten można więc zobaczyć na cmentarzach greckiego prawosławia (Greek Orthodox) w Nubii (Egipt) -> zob. http://medievalsaiproject.wordpress.com/ - z tej strony można też pobrać w pdf-ie publikację autora na ten temat ("Sepulchral Crosses from Nubia with the ΦΩΣ-ΖΩΗ acclamation, JJP supplement XV (2011), pp. 157-170" (academia.edu) {-> Kopia u mnie]

<><><>

W sklepach internetowych można natomiast kupić krzyż inspirowany Bizantyjskim kamiennym krzyżem z Nisyros (VI-VII wiek AD) zob. http://www.cycladic.gr/;

albo taki http://www.museummasters.gr/ (nie jest podane skąd pochodziło to wyobrażenie).

 <><><>

W internecie znalazłem też piękną broszkę. Oryginał (niebieski) i jej współczesną kopię (czerwony).

A gold and turquoise micromosaic pendant, by Castellani, in the form of a cross, the square turquoise micromosaic plaques accented by Greek-alphabet letters, c.1870. (https://la-gatta-ciara.livejournal.com/234379.html)

<><><>

Można też kupić współczesną biżuterię wzorowaną na wersji krzyża z XIX wieku http://www.dvbny.com/styles/necks_hist.htm# (FC16N: ten najbardziej przypomina naszą foskę) lub inną zarówno srebrna jak i złotą: np. http://www.etsy.com/; http://www.bostonmonks.com/product_info.php/products_id/702.

Poniżej znaleziona w sieci taka lub podobna biżuteria.

   *(link)

Ale szczególnie ładna jest taka zawieszka:

   *(link)

<><><>

Ancient Phos Zoe Cross is inspired by a 6th century Byzantine piece believed to be from Cyprus.

<><><>

Właśnie w kościołach prawosławnych tradycji greckiej ten znak jest szczególnie często spotykany (na dole strony można zobaczyć zdjęcia, które dostałem z Jerozolimy). Często te "foski" wyglądają trochę inaczej, ale jest to - jak już wspomniałem - wynik pomieszania dużych i małych liter greckich. O tej różnicy, tymi dwiema literkami, można szerzej poczytać na obcojęzycznych stronach: http://www.patriotic-jewelry.com/ oraz (ang) http://www.seiyaku.com/customs/crosses/phoszoe.html; lub niemieckich  http://www.christentum.ch/Licht_Leben.htm.

Wyobrażenie można zobaczyć np. tu: http://www.etsy.com/.

Krzyż ten symbolizuje światło i życie Chrystusa (J 8, 12). Bóg jest światłością i nie ma w nim ciemności (1J 1,5). To światło pozwala nam widzieć duchową prawdę. Naturalnie życie jest przeciwieństwem śmierci. Życie ludzkie kończy się, ale przez Chrystusa, nasze życie duchowe jest wieczne (J 6, 47-51). Symbol ten wskazuje głębokie teologiczne połączenie krzyża z światłem

<><><>

Iksktypcja na kolumnie w Nessana. Monogram zgłoszony tylko raz w Palestynie. Znaleziony blisko Neot Qedumim, w centralnym Izraelu. (link). Więcej w książce "Christian Archaeology in the Negev Desert" autorstwa Pau Figueras.

<><><>

Corpus Inscriptionum Iudaeae/Palaestinae, volume IV str. 101-102 (link)

 <><><>

A tutaj chrześcijańskie graffiti φωσ-ζωη na wschodnich drzwiach świątyni Artemidy w Sardes (starożytne miasto w Azji Mniejszej, stolica Lidii, położone na zboczach góry Tmolos, nad rzeką Paktol (w pobliżu jej ujścia do rzeki Hermus). Strona (link) podaje, że "w IV-V wieku ne na południowym ościeżnicy drzwi wyryto terminy o znaczeniu chrześcijańskim: „światło” (ΦΩΣ) i „życie” (ΖΩΗ). Podobnie jak krzyże nacięte na obu ościeżnicach drzwi i na południowej ścianie werandy, „niewątpliwie miały one na celu wygnanie demonów pogaństwa” (Buckler i Robinson)".

Z polskiej perspektywy to taki prehistoryczny "oazowy" wandalizm :) :) Kiedyś na rekolekcjach oazowych koledzy z innej grupy postanowili upamiętnić swój pobyt w kościele w Hołubli wydrapując foski na ścianie, w miejscu mało widocznym. Zakończyło się malowaniem ściany :) Taki offtop 

<><><>

Poniżej różne (dalsze) zebrane przedmioty i grafiki z foskami (wszystkie zupełnie bez związku z Ruchem Światło-Życie).

Jest też widoczny w emblemacie (logo) uczelni teologicznej SACRED HEART SEMINARY AND SCHOOL OF THEOLOGY (seminarium księży sercanów) http://www.shsst.edu/ (na stronie uczelni dowiemy się, że ten "grecki krzyż" nawiązuje do działalności szkoły i klasztoru przez ostatnie blisko 100 lat) - do tego symbolu się odwoływano, bo poprzednim mottem szkoły było szerzenie światła i dawanie życia. Słowa te odzwierciedlają wiarę w Jezusa Chrystusa jako światło i życie świata.

A nawet symbol ten znalazł się na emblemacie Katolickiego Skautingu w USA (zob. "http://nccs-bsa.org/emblems/index.php"), gdzie została wpisany w medal zaprojektowany dla skautów katolickiej tradycji wschodniej. O symbolice i szczegółach programu "Light is Life" można przeczytać na ich stronie internetowej.

Wpisując w google frazę np. "Phos Zoe" można znaleźć wiele zdjęć z wspomnianą wyżej symboliką. Mi np. udało się wychwycić kilkanaście różnych wyobrażeń. Zdarzają się nawet tatuaże http://www.pinterest.com/pin/23925441740709267/; mozaiki http://www.flickr.com/photos/90826928@N00/7123599971/; koszulki http://www.wordofmouthapparel.com/christianapparel.html; sztuka nowoczesna http://www.myresaleweb.com/stores/bk174/index.php?id=97261; jako pieczęć szkoły http://www.divinemetaphysics.org/Insignia.html.

Czasem do tego symbolu gdzieniegdzie ktoś się odwoła w swojej osobistej twórczości graficznej czy fotograficznej np. http://www.ffyrebird.com/; http://mywoodencraft.blogspot.com/2010/01/fos-zoe.html.

Wszystkie opisane znaki fos-dzoe można znaleźć na moim chomiku "Znaki światło-życie - nie będące znakami Ruchu", bo nie mam gwarancji jak długo będą w sieci.

Mini podsumowanie

Wszystkie powyższe wyobrażenia nie mają nic wspólnego z Ruchem Światło-Życie (poza ewentualnym odniesieniem do Piusa Parscha). Pytanie więc o źródła dla inspiracji znaku Ruchu należy pozostawić otwarte. Jednak ja pozostałbym albo za tym tropem niemieckim (podręcznik katechetyczny lub Ruch Liturgiczny) lub za książką  z ilustracjami graficznymi Antoniego Gołębniaka albo za szeroko pojętym tłem, które znalazło swój wyraz w wspomnianych pozycjach. Zresztą, jeśli formuła światło-życie jest obecna w myśli ruchu biblijnego i liturgicznego, to nic nie stoi na przeszkodzie, by była ilustracją Pisma Świętego. Szczególnie, że znaczek ten był wpierw znaczkiem lektorów.

Wszystkie przytoczone możliwe źródła można by podsumować jako: katechetyczne (ks. Blachnicki bardzo dużo czerpał zajmując się katechetyką właśnie ze źródeł niemieckich), biblijne (zafascynowanie biblią i rolą Słowa Bożego w formacji ku dojrzałej wierze), liturgiczne (doświadczenie Ruchu Liturgicznego, formacja lektorów), teologiczne (myśl soborowa, szczególnie niemiecka). Natomiast chyba za mocno nie włączałbym w to wpływu symboliki kościołów wschodnich.

Choć pogłoska oazowa mówi, że "ks. Blachnicki trafił na znak światło-życie podczas wypadu za granice w starych grobach, katakumbach pierwszych chrześcijan", ale myślę, że to taka "oazowa legenda", że ktoś coś nie do końca dosłyszał, a chodziło o grób Parscha. Czy tak było? Może i tak. Na pewno ks. Franciszek mówił w katechezach na ORD, że ten symbol znajdował się na katakumbach - ale czy był tam i widział osobiście - myślę, że nie. Choć nie mam pewności, czy w Rzymie taki symbol się nie znajduje. Przeszukuję internet, pytam - na razie bezskutecznie - ale nie tracę nadziei, że znajdę (jak tego mitycznego Grala) zdjęcie mitycznego symbolu światło-życie zrobione w jakiś katakumbach. Jednak rzucająca się od razu w oczy dominacja symboli chi-ro oraz ichtis daje do myślenia. W takich warunkach symbol φωσ-ζωη na grobie należałoby uznać za fanaberię jakiegoś chrześcijanina. Wiec osobiście za wielki cud, albo wielkie odkrycie, uznam fakt znalezienia foski w rzymskich katakumbach. W tym wypadku skłaniam się do tezy, że mówiąc o fakcie istnienia "katakumbowej foski" ks. Franciszek odwoływał się bardziej do wiedzy potocznej (zasłyszanej), niż do konkretnego wykopaliska.

Ja najbardziej skłaniam się za źródłem bezpośrednim w myśli Piusa Parscha (do czego nawiązywało wiele osób) ale nie wykluczałbym całego innego tła.

• "Foska" - kapłańskie stuły
• "Foska" - w różnych ciekawych miejscach

Tak niech świeci wasze światło przed ludźmi,
aby widzieli wasze dobre uczynki
i chwalili Ojca waszego, który jest w niebie.

(Mt 5,16)

W tym samym temacie dwa poprzednie wpisy:

Więcej o formule światło-życie:

Zapraszam do artykuliku ""Foska" czyli znak przynależności i wyraz świadectwa" staram wyjaśnić, dlaczego noszenie foski na wierzchu jest dla oazowiczów tak ważne. Prezentuję też różne formy oazowego świadczenia. Staram się też pozbierać różne co ciekawsze wzory fosek występujące zarówno w formie 3D jak i w wersjach drukowanych.

A o innych znaczkach i symbolach Ruchu takich jak np. te na zdjęciach poniżej (szczególnie znaku przymierza) możesz poczytać tutaj: "leiturgia, diakonia, martyria (oazowe znaczki)".

*** W tym miejscu mała prośba. Proszę jednak o uczciwość i nie używanie moich grafik jako elementów składowych swoich stron czy publikacji. Zawsze można dać linka na stronę np. pt. "znalazłem grafiki ..." :) lub grzecznie się zapytać czy można skorzystać z grafik. Zastrzegam sobie prawo do decydowania czy moje foski znajdą się na banerach, stronach internetowych, publikacjach drukowanych, haftach itp.