Życie osobnicze człowieka, czyli jego ontogeneza (łac. ontos – byt, genesis – pochodzenie), rozpoczyna się od zapłodnienia, z chwilą powstania pierwszej komórki nowego osobnika i trwa aż do śmierci. Pierwszym etapem ontogenezy jest rozwój prenatalny (łac. prae – przed, natalis – urodzeniowy), który obejmuje procesy wzrostu i rozwoju organizmu zachodzące w czasie, gdy przebywa on jeszcze w macicy matki. Jeżeli za początek rozwoju prenatalnego uznać zapłodnienie, to etap ten trwa 266 dni lub 38 tygodni i dzieli się na trzy okresy:

Proces zapłodnienia rozpoczyna się od nawiązania kontaktu plemnika z gametą żeńską, a kończy się połączeniem tych komórek i powstaniem zygoty. Zygota zawiera materiał genetyczny, pochodzący od obojga rodziców i jest pierwszą komórką nowego organizmu. Przemieszczając się w kierunku macicy, przechodzi serię podziałów mitotycznych, czyli bruzdkowanie.

Blastocysta zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy w czasie, gdy błona ta znajduje się w fazie wydzielniczej cyklu miesiączkowego – jest gruba, miękka, pulchna i dobrze ukrwiona, a jej gruczoły intensywnie wydzielają śluz.

Około 11.–12. dnia po zapłodnieniu, blastocysta jest już całkowicie zagnieżdżona. Stopniowo jej części składowe ulegają dalszemu różnicowaniu. Z węzła zarodkowego wyodrębniają się komórki tworzące tkanki pierwotne, czyli listki zarodkowe: ektodermę i endodermę, a nieco później mezodermę. Z trofoblastu natomiast powstają pierwsze struktury przyszłego łożyska. Proces formowania listków zarodkowych nosi nazwę gastrulacji i prowadzi do powstania trójwarstwowej, płaskiej struktury o owalnym kształcie – tarczki zarodkowej.

Komórki każdego z trzech listków zarodkowych namnażają się, przemieszczają, skupiają i różnicują według ściśle określonego schematu, dzięki czemu dają początek odpowiednim narządom i układom narządów. Narządy charakterystyczne jedynie dla wczesnych etapów rozwoju nazywamy narządami pierwotnymi. Należą do nich m.in. struna grzbietowa i cewka nerwowa. Z czasem zostaną one zastąpione przez określone tkanki i narządy ostateczne, np. w miejsce struny grzbietowej powstanie kręgosłup, z cewki nerwowej rozwinie się mózgowie i rdzeń kręgowy.

Struna grzbietowa powstaje pod koniec 3. tygodnia i jest pierwszą osią tarczki zarodkowej. Niemal jednocześnie zaczyna się tworzyć ośrodkowy układ nerwowy, przyjmując formę płytki, rynienki, a następnie cewki nerwowej. Pod koniec 3. tygodnia formuje się także pierwotny układ sercowo-naczyniowy i rozpoczyna się krążenie – pierwotne serce zaczyna pracować już w 21. dniu. Jednocześnie z tworzeniem narządów pierwotnych, z komórek listków zarodkowych powstają błony płodowe: owodnia, pęcherzyk żółtkowy, omocznia i kosmówka, przy czym w tworzeniu tej ostatniej uczestniczy także trofoblast.

W okresie zarodkowym rozpoczyna się proces organogenezy, czyli powstawanie oraz szybki wzrost i różnicowanie głównych układów narządów. Wyjątek stanowi ośrodkowy układ nerwowy oraz pierwotny układ sercowo-naczyniowy, które zaczęły się rozwijać już w 3. tygodniu. Na okres zarodkowy przypada także początek morfogenezy, czyli formowania zewnętrznego kształtu ciała zarodka. Istotne znaczenie w przebiegu tego procesu ma fałdowanie się tarczki zarodkowej, w którego efekcie zarodek przyjmuje walcowaty kształt oraz formuje fałdy w okolicy głowowej i ogonowej oraz fałdy boczne. Zmiany te doprowadzają do wygięcia zarodka i przyjęcia przez niego charakterystycznego kształtu litery C oraz sprawiają, że zajmuje on pozycję wewnątrz jamy owodni.

Od około 20. dnia do końca 5. tygodnia rozwoju zarodkowego, po obu stronach struny grzbietowej i cewki nerwowej zarodka, powstają somity – zgrupowania komórek mezodermy, które dają początek mięśniom szkieletowym, skórze właściwej i tkance podskórnej. Ponieważ somity pojawiają się w określonej kolejności i w określonym czasie, ich liczbę wykorzystuje się do określenia wieku rozwijającego się organizmu. Począwszy od 5. tygodnia wiek zarodka, a później płodu, ocenia się na podstawie długości ciemieniowo-siedzeniowej CRL (ang. crown-rump-lenght), mierzonej od szczytu głowy do końca pośladków.

W celu ustalenia wieku zarodka, oprócz określenia jego długości, masy ciała lub ilości somitów, wykorzystuje się również najważniejsze cechy budowy zewnętrznej. Pod koniec 4. tygodnia główną cechą wyglądu zewnętrznego zarodka, oprócz obecności somitów, są wyniosłość serca oraz łuki gardłowe, odgrywające istotną rolę w tworzeniu struktur twarzy i szyi. Rozwijające się pierwotne pęcherzyki mózgowe, czyli przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie, tworzą charakterystyczne uwypuklenie okolicy głowowej. Po jej obu stronach pojawiają się plakody soczewek i plakody uszne, w formie zgrubień. W okresie tym zawiązki kończyn mają postać niewielkich pączków. Dobrze widoczną, charakterystyczną cechą jest występowanie ogona.

W 5. tygodniu ciało zgina się jeszcze bardziej. Obserwuje się wyraźne powiększenie głowy, spowodowane szybkim wzrostem i różnicowaniem pierwotnych pęcherzyków mózgowych w pięć pęcherzyków wtórnych. Plakody soczewek ulegają wgłębieniu, formują dołki, a następnie pęcherzyki, które zajmują miejsce w przedniej części kubków ocznych. Pęcherzyki powstające z rozwijających się plakod usznych, dają początek strukturom ucha wewnętrznego. Następuje wytworzenie dołków nosowych, z których z czasem rozwinie się narząd węchu. Końcowe części zawiązków kończyn ulegają spłaszczeniu, formując płytki rąk i stóp.

W 6. tygodniu głowa staje się większa, zgina się i dotyka wyniosłości serca. W okolicy lędźwiowo-krzyżowej nadal widoczne są somity. Rozwijający się zawiązek oka, tj. kubek oczny, jest wyraźniejszy z powodu pojawienia się barwnika siatkówki. Po obu stronach dolnej części szyi są obecne wzgórki uszne, które w trakcie dalszego rozwoju utworzą małżowiny uszne. Na płytkach rąk, a później stóp, jest widoczny promienisty zarys palców.

W kolejnych tygodniach głowa nadal dominuje nad resztą ciała. Powstają powieki, a na klatce piersiowej widoczne są brodawki sutkowe. Małżowiny uszne przyjmują ostateczny kształt, chociaż nadal są stosunkowo nisko osadzone na głowie. Kończyny są długie, zbudowane z trzech części. Palce rąk są już rozdzielone, palce stóp wyraźne, ale jeszcze zrośnięte. Charakterystyczny dla wczesnych etapów rozwoju ogon zanika. Ciało zarodka jest już pokryte pierwotnym naskórkiem. Pod koniec 8. tygodnia, długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL) zarodka wynosi 28–30 mm, a masa ciała – około 1g.

Okres płodowy jest najdłuższym etapem rozwoju prenatalnego i trwa od początku 9. tygodnia do porodu. Oprócz dalszego wzrostu oraz różnicowania się budowy i czynności poszczególnych narządów, w okresie płodowym obserwuje się szybkie powiększanie długości i masy ciała człowieka.

Na początku 9. tygodnia głowa w dalszym ciągu dominuje nad resztą ciała i stanowi mniej więcej połowę długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL). Oczy są szeroko rozstawione, powieki zamknięte, uszy nadal nisko osadzone.

W tym czasie kończyny dolne są jeszcze krótkie, w odróżnieniu od kończyn górnych, które osiągają już odpowiednią długość. Około 10. tygodnia w zagłębieniach palców rąk, a nieco później stóp, zaczynają rozwijać się paznokcie. Początek okresu płodowego nazywany jest początkiem aktywności ruchowej. Jednak ruchy płodu są na tyle słabe, że matka ich nie wyczuwa.

Pojawiają się odruchy ssania i połykania. Płód połyka płyn owodniowy oraz wydala mocz do jamy owodni, którą płyn ten wypełnia. Jego mocz składa się głównie z wody, ponieważ zbędne produkty przemiany materii, są przez łożysko odprowadzane do układu krążenia matki.

Pod koniec 9. tygodnia rozwoju rozpoczyna się różnicowanie zewnętrznych narządów płciowych męskich i żeńskich. Proces ten trwa do 12. tygodnia, w którym na podstawie badania USG staje się możliwe ustalenie płci, chociaż jest to jeszcze trudne.

Pod koniec 12. tygodnia ciało pokrywa bardzo delikatna, niezwykle cienka, przejrzysta skóra. Długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL) wynosi około 87 mm, a masa ciała – 45 g.

To czas dojrzewania narządów ostatecznych, ukształtowanych w procesie organogenezy. Jest to również etap, w którym obserwuje się wyjątkowo szybki wzrost płodu. Największe tempo wzrostu ma miejsce między 13. a 16. tygodniem rozwoju. Szczególnie szybko rośnie tułów, wydłużają się także kończyny dolne. Zmieniają się szczegóły budowy twarzy, m.in. rozmieszczenie oczu, które przesuwają się na jej przednią część oraz małżowin usznych, które przesuwają się ku górze. Do indywidualnych cech, kształtujących się w tym okresie, należą również linie papilarne palców.

Między 17. a 20. tygodniem płód wykonuje ruchy, które mogą być wyraźnie odczuwane przez matkę. Pojawiają się brwi, rzęsy, a także włosy głowy. Na całym ciele występują krótkie i delikatne włosy, nazywane meszkiem płodowym lub lanugo. Skórę płodu pokrywa maź płodowa, która chroni ją przed uszkodzeniem przez płyn owodniowy. Pojawia się brunatna tkanka tłuszczowa, która ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania właściwej temperatury ciała.W okresie od 21. do 25. tygodnia znacznie rośnie masa, a proporcje ciała są zbliżone do typowych dla noworodka. Rośnie aktywność ruchowa płodu. Oprócz zmysłów dotyku i smaku, zaczyna sprawnie funkcjonować zmysł słuchu. Skóra jest czerwonawa, cienka i częściowo przejrzysta, a z powodu braku podskórnej tkanki tłuszczowej – pomarszczona. Na palcach rąk i stóp widoczne są paznokcie. Nabłonek pęcherzyków płucnych zaczyna wytwarzać surfaktant. W 25. tygodniu, długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL) wynosi około 250 mm, a masa ciała – 1000 g.

więcej: https://wiedzaozyciu.info/13-25-tydzien/

Podczas kolejnych tygodni rozwoju prenatalnego, płód rośnie wolniej, ale znacząco zwiększa się masa jego ciała. Między 26. i 29. tygodniem następuje otwarcie powiek, a tydzień później rozwija się także odruch źreniczny. Płód reaguje na światło przenikające przez ścianę brzucha matki, zwiększeniem aktywności ruchowej. To także okres, w którym wątroba i śledziona przestają wytwarzać erytrocyty, a głównym miejscem erytropoezy staje się szpik kostny.

W tym czasie pęcherzyki płucne oraz związane z nimi włosowate naczynia krwionośne, są już na tyle dobrze rozwinięte, że staje się możliwa wymiana gazowa między krwią a powietrzem pęcherzykowym. Na razie jednak pęcherzyki płuc są wypełnione płynem. Dopiero po porodzie, gdy dziecko będzie oddychać korzystając z powietrza atmosferycznego, płyn ten zostanie wchłonięty do krwi.Stopień rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza mózgu, pozwala na kontrolowanie ruchów oddechowych oraz regulację temperatury ciała płodu. Ruchy oddechowe stanowią rodzaj treningu mięśni, które w życiu pozapłodowym będą odpowiadać za wentylację płuc. W okresie od 30. do 34. tygodnia, u większości płodów płci męskiej kończy się proces zstępowania jąder do moszny. Powstaje warstwa podskórnej tkanki tłuszczowej, dzięki której skóra staje się różowa i gładka, a kształty ciała zaokrąglone i pełne. Warstwa ta jest zbudowana z komórek tkanki tłuszczowej żółtej, która po porodzie będzie m.in. chronić organizm dziecka przed utratą ciepła. Długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL) w 34. tygodniu wynosi około 320 mm, a masa ciała – 2500 g.

więcej: https://wiedzaozyciu.info/26-34-tydzien/

Okres od 35. do 38. tygodnia obejmuje końcowe etapy wzrostu i rozwoju płodu, a także ostatnie przygotowania do porodu oraz funkcjonowania poza organizmem matki.

Paznokcie pokrywają już opuszki palców rąk i stóp. Nadal rośnie ilość podskórnej tkanki tłuszczowej i pod koniec ciąży stanowi ona około 16% masy ciała płodu. Płuca w dalszym ciągu produkują duże ilości surfaktantu. Z organizmu matki przez łożysko licznie przenikają przeciwciała w postaci immunoglobulin (IgG), które będą chronić dziecko w ciągu kilku pierwszych miesięcy życia. W tym czasie zanika meszek płodowy, za to włosy na głowie stają się grubsze i dłuższe.Maź pokrywająca niegdyś całą powierzchnię skóry, zachowuje się zwykle tylko w okolicy grzbietowej. W jelitach płodu gromadzi się smółka, złożona z żółci, włosów meszku oraz martwych komórek nabłonka przewodu pokarmowego. To pierwszy stolec noworodka, który zostanie usunięty wkrótce po porodzie. W życiu płodowym, pomiędzy kośćmi sklepienia czaszki występują pasma włóknistej tkanki łącznej. Miejsca, w których tkanka ta łączy dwie lub więcej kości, nazywamy ciemiączkami. Największe z nich to ciemiączka: przednie i tylne. Dzięki nim głowa jest elastyczna, co ułatwia jej przechodzenie przez kanał rodny podczas porodu.

Pod koniec 38. tygodnia płód osiąga długość ciemieniowo-siedzeniową (CRL) około 360 mm oraz masę ciała – 3400 g i wypełnia niemal całą przestrzeń macicy matki. Zwykle znajduje się już w pozycji głową w dół, przygotowując się do porodu.

więcej: https://wiedzaozyciu.info/35-38-tydzien/